Op 24 februari 2024 is het twee jaar geleden dat de oorlog tussen Oekraïne en Rusland uitbrak. Al 2 jaar werken de verschillende Belgische overheidsdiensten, van nationaal tot lokaal niveau, samen aan de opvang en integratie van mensen die hun toevlucht vonden in ons land. Zolang dit conflict duurt, gaat het werk door voor alle betrokken diensten.
Tijdelijke bescherming
Sinds 10 maart 2022, en de aankomst van de eerste mensen die Oekraïne ontvluchtten, heeft de Dienst Vreemdelingenzaken 77.636 attesten van tijdelijke bescherming afgegeven, waarvan 15.343 in de loop van 2023.
Nadat we in de eerste weken van het conflict een massale toestroom van mensen moesten beheren, komen er nog steeds elke week tussen de 400 en 450 mensen aan in ons land. De experts van de evaluatiecel (Celeval) die de toestroom volgen, verwachten dat dit aantal wekelijkse aankomsten op korte termijn zal aanhouden.
De opvang en registratie van deze mensen gebeurde door de Dienst Vreemdelingenzaken in de opvang- en registratiecentra die opéénvolgend in Brussel werden opgericht. Ze deden dit in samenwerking met Fedasil en la Croix-Rouge de Belgique, een essentiële operator van noodopvangfaciliteiten.
Noodopvang
Oprichting van opvang- en registratiecentra (Bordet, Heizel, Eurostation)
In allerijl werd een eerste onthaalcentrum ingericht in het Bordet ziekenhuis alvorens te verhuizen naar de Heizel om de grote dagelijkse stroom beter te kunnen verwerken. In december 2022 opende het registratiecentrum in Eurostation, vlakbij het Zuidstation.
Eerste opvang op het Zuidstation
Van maart tot eind september 2022 beheerde la Croix-Rouge de Belgique, in samenwerking met het Plateforme Citoyenne en Samusocial, een opvang- en oriëntatiedienst in het Zuidstation. Meer dan 6 maanden was la Croix-Rouge het eerste aanspreekpunt, voor meer dan 28.000 Oekraïners die in Brussel uit de trein stapten. Het Zuidstation bood ook noodopvang aan meer dan 9.000 mensen, 7 dagen per week.
Tijdelijke opvang
Bij hun aankomst in Brussel worden mensen die nog geen tijdelijke bescherming kregen (bijvoorbeeld omdat ze aankomen wanneer de loketten van de inschrijvingscentra gesloten zijn) door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest opgevangen in een speciaal gebouw (Plasky).
Bij de registratie geeft 25% van de tijdelijk ontheemden uit Oekraïne aan dat ze een huisvestingsoplossing nodig hebben. Fedasil verwees meer dan 18.000 mensen (18.078 mensen tot 23 januari) door naar tijdelijke crisisopvang in samenwerking met de regio's en gemeenten van het land.
Sommige kwetsbare mensen uit Oekraïne hebben een geschikte huisvestingsoplossing nodig. In afwachting van de beschikbaarheid van dit soort specifieke huisvesting, worden deze mensen ondergebracht in het Ariane-gebouw voordat ze worden doorverwezen naar de regionale overheden.
Op deze manier blijft niemand met tijdelijke bescherming zonder huisvestingsoplossing.
Langdurige opvang
In België valt de langdurige opvang van mensen met een verblijfsvergunning onder de bevoegdheid van de regionale overheden. Wallonië, Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest hebben zich gemobiliseerd om mensen die daar nood aan hebben op langere termijn op te vangen. Ze werken hiervoor onder meer samen met Fedasil om de opvang over ons grondgebied te spreiden en met de lokale overheden om geschikte woningen te vinden.
Op 31.12.2023 was de uitsplitsing van het aantal mensen onder tijdelijke bescherming in het nationale register als volgt:
- Nationaal 58 861
- Vlaams Gewest 34.689 = 58,93
- Waals Gewest 11.272 = 19,15
- Brussels Hoofdstedelijk Gewest 12.879 = 21,88
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Hoewel was overeengekomen dat 60% van de mensen uit Oekraïne in Vlaanderen, 30% in Wallonië en 10% in Brussel zou worden opgevangen, staat in werkelijkheid, voornamelijk als gevolg van de wensen van deze mensen, 21,88% van hen ingeschreven in het nationale register van een Brusselse gemeente.
Wat huisvesting betreft, werd voorrang gegeven aan huisvesting in privéwoningen, vervolgens in plaatsen opgericht door lokale overheden en ten slotte in collectieve woningen ontwikkeld op regionaal niveau.
Deze collectieve gebouwen bieden in de eerste plaats onderdak aan Oekraïners die niet in andere woningen kunnen verblijven.
Gezien de stedelijke omgeving en de daaruit voortvloeiende mogelijkheden, was de collectieve opvang voornamelijk in gebouwen (voormalige kantoren, hotels, rusthuizen) die door ontwikkelaars beschikbaar zijn gesteld en werden aangepast en ingericht. Momenteel gaat het nog om 2 gebouwen.
Daarnaast zijn er een aantal modulaire units geleverd voor toekomstig gebruik in sociale huurwoningen. Twee complexen zijn operationeel in Watermaal-Bosvoorde en een derde in Molenbeek.
Ongeveer 8.100 plaatsen worden opgevolgd door de lokale overheden en bevinden zich ofwel in privéwoningen of in gebouwen van de lokale overheid. 360 personen worden opgevangen in de vijf regionale collectieve opvangcentra die werden opgericht.
Deze cijfers zijn al enige tijd stabiel, gezien de inspanningen om Oekraïense vluchtelingen naar de gewone woningmarkt te leiden.
Waals Gewest
19% van de begunstigden van tijdelijke bescherming in het nationale register bevindt zich in Wallonië [cijfers van 31/12/2023]. Oekraïense vluchtelingen kunnen zich immers vrij verplaatsen en zich in België vestigen waar ze willen. Er zijn 11.272 vluchtelingen gevestigd in Wallonië [cijfers van 31/12/2023]. In vergelijking met de verdeling in de grote steden op nationaal niveau, is de provincie Luik goed voor 6%, de provincie Henegouwen voor 5%, de provincie Waals-Brabant voor 3%, de provincie Luxemburg voor 2% en de provincie Namen voor 3%.
Omdat het aanbod van privéwoningen slinkt, zijn er sinds het einde van de zomer van 2022 collectieve huisvestingsoplossingen. Met de hulp van de gouverneurs werden overeenkomsten gesloten met openbare en particuliere verhuurders om woonplaatsen te creëren. Eind december 2023 waren er in Wallonië 37 opvangplaatsen overeengekomen (4 in Waals-Brabant, 8 in Henegouwen, 7 in Luik, 13 in Luxemburg en 5 in Namen), voor een theoretische capaciteit van 1.552 plaatsen.
Deze plaatsen bieden onderdak aan onderdanen van Oekraïne die zonder tussenkomst van de Dienst Vreemdelingenzaken rechtstreeks naar een gemeente komen. Dit is in afwachting van de regularisatie van hun situatie en de identificatie van de meest geschikte accommodatie. Deze plaatsen ontlasten ook gastgezinnen die kandidaat zijn om vluchtelingen bij hen thuis onder te brengen. Informatie over erkende huisvesting kan je vinden op de website Hébergements conventionnés | Wallonie. De gouverneurs en lokale coördinatoren beheren de plaatsen in collectieve accommodaties via een IT-platform met de naam TempHoWal (voor " Temporary Hosting in Wallonia “).
Van de 650 mensen die de geconventioneerde accommodatie hebben verlaten, is de bestemming voor 78% bekend. 66% vond zelfstandige woonruimte, 19% keerde terug naar Oekraïne, 8% ging naar een derde land en 7% werd uitgewezen. In totaal werden sinds het begin van de crisis 1.702 mensen ondergebracht in deze goedgekeurde accommodatie.
Vlaanderen
Bij het begin van de uitdaging om mensen op te vangen die Oekraïne ontvluchtten, verbond Vlaanderen zich ertoe om permanente huisvesting te voorzien voor 60% van de tijdelijk ontheemden die in België aankwamen. Van de 59.051 tijdelijk ontheemden in België zijn er momenteel 35.078 (59,4%) geregistreerd in Vlaanderen. 13.912 of 39,67% van hen staan geregistreerd in de provincie Antwerpen, waarvan 8.999 in de stad Antwerpen. West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant huisvesten elk tussen 15% en 18% van de tijdelijk ontheemden, en Limburg 11%.
Vanaf het begin van de crisis hebben lokale overheden zich geëngageerd om opvang te voorzien (met financiële steun van de Vlaamse overheid).
Deze opvangplaatsen zijn onderverdeeld in drie categorieën:
- Categorie I openbaar: opvangplaatsen gecreëerd met of zonder renovatiewerken
Plaatsen bij particulieren, lokale overheden of organisaties die plaatsen ter beschikking stellen op vraag van de lokale overheid.
- Categorie II: Specifieke huisvestingscomplexen
Plaatsen in gesubsidieerde woningen, serviceflats, hotels, jeugdherbergen, vakantiehuizen, bed & breakfasts, vakantieparken of andere toeristische accommodatie.
- Categorie III: Nooddorpen: 3 nooddorpen in Antwerpen, Mechelen en Gent.
Eind januari 2024 verbleven er nog zo’n 5.400 tijdelijk ontheemden uit Oekraïne in deze opvanglocaties (waarvan 1.200 in de nooddorpen).
Waar in 2022 en begin 2023 nog veel ontheemden verbleven bij gastgezinnen zien we nu dat een groot deel van hen reeds onderdak vond op de particuliere woningmarkt.
Het ondersteuningsteam (VLOT) dat in april 2022 werd opgericht door de Vlaamse overheid ondersteunt nog steeds de lokale besturen bij de opvang en begeleiding van de tijdelijk ontheemden.
Bovendien zoeken zij samen met Fedasil onderdak in Vlaanderen voor de nieuwe instromers die nood hebben aan opvang.
Andere acties
Naast huisvesting is het een uitdaging om tegemoet te komen aan de behoeften van vluchtelingen op het gebied van gezondheid, psychosociale ondersteuning, kinderopvang, werkgelegenheid en opleiding.
Waals Gewest
Talrijke actoren werden gemobiliseerd om administratieve, sociale, professionele, juridische en psychosociale steun te verlenen aan mensen uit Oekraïne. Zo krijgen ze toegang tot de rechten en bijstand die ze genieten als gevolg van hun tijdelijke beschermingsstatus. Dit moet hun integratie vergemakkelijken.
Daartoe verleent de Waalse regering financiële steun aan een brede waaier van organisaties die actief zijn op het vlak van voedselhulp, integratie, tolken, etno-psychologische ondersteuning en biopsychosociale zorg. Mobiele teams, georganiseerd door de Fédération des Maisons Médicales met de steun van het Gewest, bieden een luisterend oor en helpen vluchtelingen, vooral de meest kwetsbaren. Ze helpen hen met hun medische en psychosociale noden en verwijzen hen door naar diensten die aangepast zijn aan hun behoeften.
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft ook een gebouw ter beschikking gesteld dat dienst doet als ‘community center’ om de gemeenschap samen te brengen. Het centrum verhuisde onlangs van de Handelsstraat 44 naar de Wetstraat 89.
Elke dag vinden er tientallen activiteiten plaats op het vlak van administratieve ondersteuning, vragen over onderwijs, werk, gezondheid, taalcursussen, activiteiten voor kinderen, culturele en sportieve activiteiten, psychologische ondersteuning...
Elke dag nemen 250 Oekraïners deel aan deze activiteiten, samen met een groot aantal vrijwilligers.
Vlaanderen
Integratie-initiatieven werden aangeboden aan een groot aantal mensen die Oekraïne zijn ontvlucht.
|
Indicator |
Cijfers (tot 31/12/24) |
|
Begeleiding tot NT2 |
20.522 |
|
Aantal gestarte individuele begeleidingssessies |
15.503 |
|
Aantal inschrijvingen voor de infosessie ‘Welkom in Vlaanderen’ |
12.236 |
|
Aantal ontheemden dat na een voortraject een regulier programma startte |
1.910 |
|
Aantal tolkaanvragen in het Oekraïens of Russisch |
11.229 |
La Croix-Rouge de Belgique
La Croix-Rouge de Belgique zamelde in totaal €7.324.770 aan donaties in voor zijn nationale en internationale operaties. 35% van deze giften werd internationaal gebruikt, zowel in Oekraïne als in de buurlanden. 65% werd gebruikt in België.
Deze donaties werden gebruikt voor :
- Logistieke steun: la Croix-Rouge de Belgique verleende logistieke steun aan Belgische gemeenten en provincies die in nood Oekraïense vluchtelingen opnamen: distributie van enkele duizenden veldbedden, matrassen, dekens en hygiënekits.
- Lokale steun: lokale entiteiten in Brussel en Wallonië boden de vluchtelingen essentiële hulp door voedselhulp te leveren, hygiënekits te verdelen, toegang te verlenen tot tweedehandswinkels en sociale kruidenierszaken, en tot transportoplossingen van La Croix-Rouge.
- Psychosociale hulp: In 2023 begon La Croix-Rouge de Belgique met het opzetten van opleidingen rond psychosociale thema's in het kader van het EU4Health-project. Het doel is om psychische en psychosociale hulp te bieden aan mensen die Oekraïne zijn ontvlucht.
- Ondersteuning van sociale banden: la Croix-Rouge de Belgique ontwikkelde het project "Buddies" : teams van la Croix-Rouge de Belgique begeleiden nieuw aangekomen mensen om hen te helpen hun nieuwe thuis te ontdekken en banden te smeden.
Steun aan de coördinatie
Sinds het begin van het conflict werkt het Nationaal Crisiscentrum (NCCN) samen met alle partners om de registratie, opvang en andere vormen van ondersteuning zo goed mogelijk te organiseren. Verschillende cellen van het crisisbeheer werden geactiveerd om de opvang van mensen die vanuit Oekraïne in België aankomen, te helpen coördineren.
- Sinds 28 februari 2022 werden 45 vergaderingen van het Federaal Coördinatiecomité (COFECO, waarin vertegenwoordigers van de verschillende betrokken diensten en overheden zetelen) en 41 vergaderingen van de Evaluatiecel (CELEVAL, waarin de evolutie van de situatie permanent wordt geëvalueerd) georganiseerd.
- Sinds 25 februari 2022 heeft het NCCN 256 situatierapporten naar al zijn partners gestuurd. Dit rapport geeft een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen in verschillende gebieden en sectoren, waaronder energie, kritieke infrastructuur, openbare orde, cyberveiligheid, mobiliteit, de humanitaire situatie, telecommunicatie, informatieoperaties, kernenergie, economie, enz.
